Μπορούμε να διαχωρίσουμε το έργο τέχνης από τον καλλιτέχνη;

Τα τελευταία χρόνια, καλλιτέχνες με μεγάλη επιρροή, όπως για παράδειγμα ο Kanye West, η J. K. Rowling αλλά και καλλιτέχνες στην Ελλάδα, έχουν γίνει αντικείμενο μαζικών αντιπαραθέσεων. Μπορεί, όμως, ένα καλλιτεχνικό έργο να θεωρηθεί αξιόλογο, ακόμα κι αν δημιουργήθηκε από ένα άτομο με «προβληματικές» σκέψεις και πεποιθήσεις; Μπορούμε να διαχωρίσουμε το έργο τέχνης από τον καλλιτέχνη;

Πόσο εύκολο είναι να εκτιμήσουμε ένα έργο που δημιουργήθηκε από κάποιον, όταν γνωρίζουμε ότι ο δημιουργός έχει μια άποψη με την οποία διαφωνούμε έντονα;

Με απλά λόγια, μπορούμε να διαχωρίσουμε τον καλλιτέχνη ως άνθρωπο από την τέχνη που δημιουργεί;

Σίγουρα υπάρχουν και περιπτώσεις που καλλιτέχνες έχουν διαπράξει εγκλήματα και έχουν καταδικαστεί για αυτά, γεγονός που ξεπερνάει τη διαχωριστική γραμμή του ότι απλώς διαφωνούμε με τις απόψεις τους. Εκεί τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα.

Τα εγκλήματα σεξουαλικής φύσης κατά γυναικών και παιδιών είναι αυτά που το κοινό δυσκολεύεται περισσότερο να συγχωρήσει.

Επίσης, αρκετά συχνά εταιρίες διακόπτουν τη συνεργασία τους με καλλιτέχνες καθώς θέλουν να διαχωρίσουν τη θέση τους από τις απόψεις τους και να διατηρήσουν το κοινό και τους πελάτες τους.

Μπορούμε, όμως, να πούμε ότι ο αγαπημένος μας πχ ηθοποιός έγινε ατάλαντος λόγω της συμπεριφοράς του και των απόψεών του, ενώ μέχρι χθες ήμασταν οπαδοί του;

Για εμένα είναι δύσκολο κάποιες φορές να κάνω αυτόν τον διαχωρισμό, ιδιαίτερα για καλλιτέχνες που ζούνε ακόμα. Μου είναι πολύ πιο εύκολο να δω ξεχωριστά το έργο από τον καλλιτέχνη όταν ανήκει στο παρελθόν. Μπορώ να καταλάβω καλύτερα τις απόψεις του και να τις τοποθετήσω στις συνθήκες της εποχής και της χώρας που έζησε. Επίσης, ίσως να μην γνωρίζουμε και πολλά γεγονότα για τους παλιότερους καλλιτέχνες. Δεν μπορώ, όμως, να δω εύκολα αποστασιοποιημένα τους καλλιτέχνες του σήμερα, γιατί ταυτίζομαι με αυτά που λένε καθώς με αφορούν άμεσα.

Συχνά, αυτό που θεωρείται ασυγχώρητο ή ακατάλληλο στις μέρες μας, ήταν ανεκτό και συχνά νόμιμο στο παρελθόν.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, καθώς η κοινωνική συνείδηση για θέματα εξελίσσεται και αλλάζει, διαφοροποιείται και ο τρόπος που βλέπουμε τους δημιουργούς του παρελθόντος.

Ακολουθούν μερικά παραδείγματα.

Richard Wagner: Ο Γερμανός συνθέτης είχε τεράστιο αντίκτυπο στον κόσμο της μουσικής. Ωστόσο, είναι γνωστό ότι ήταν αντισημίτης και οι αντι-εβραϊκές του απόψεις είχαν ως αποτέλεσμα ο Χίτλερ να είναι θαυμαστής του έργου του και να το χρησιμοποιεί σε πολλές ναζιστικές συγκεντρώσεις, πολύ μετά το θάνατο του Βάγκνερ. Ως αποτέλεσμα, τα έργα του Βάγκνερ θεωρούνται συχνά ως ακατάλληλα από πολλούς Εβραίους και δεν επιτρέπεται να παίζονται στο Ισραήλ.

Καραβάτζιο: Ο Ιταλός καλλιτέχνης της Αναγέννησης ήταν γνωστό ότι ήταν βίαιος άνθρωπος. Η βία αντικατοπτρίζεται και στα έργα του. Σκότωσε έναν άνδρα σε έναν καυγά, γεγονός που τον οδήγησε σε θανατική ποινή στη γενέτειρά του Ρώμη. Έτσι κατέφυγε στη Νάπολη, όπου έχτισε μια νέα φήμη ως ένας από τους πιο εξέχοντες ζωγράφους της γενιάς του. Ωστόσο, το βίαιο παρελθόν του συνέχισε να τον ακολουθεί, καθώς πέθανε κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες σε ηλικία μόλις 38 ετών.

Ελία Καζάν: Όταν η Ακαδημία προσέφερε το 1999 το τιμητικό βραβείο για το σύνολο της καριέρας του στον Καζάν, πολλοί συνάδελφοι του και ηθοποιοί αντέδρασαν και αποχώρησαν από την απονομή ως ένδειξη διαμαρτυρίας, καθώς δεν μπορούσαν να ξεχάσουν ότι είχε καταδώσει στις αρχές συναδέλφους του ως κομμουνιστές.

Ρατσιστικές σκηνές σε παλιές ταινίες της Disney: Πολλές παλιές ταινίες κινουμένων σχεδίων της Walt Disney, αγαπημένες από παιδιά και ενήλικες εκείνη την εποχή, απεικόνιζαν ζώα ή χαρακτήρες με ρατσιστικά χαρακτηριστικά μειονοτικών ομάδων. Αυτό προκάλεσε έντονη διαμάχη, που πλέον σε αυτές τις ταινίες η Disney έχει μια ειδοποίηση ότι οι συγκεκριμένες απεικονίσεις ήταν λάθος.

Βέβαια, μπορεί να ισχύει και το αντίθετο. Υπάρχουν πολλές απόψεις που ιστορικά μπορεί να ήταν κατακριτέες για την πλειοψηφία του πληθυσμού, οι οποίες είναι πλέον,  είτε πλήρως είτε μερικώς, αποδεκτές.

Παραδείγματα

Γυναίκες καλλιτέχνες

Καλλιτέχνες που ανήκουν σε μειονότητες

Σεξουαλικό περιεχόμενο/γυμνό στον κινηματογράφο, το θέατρο και την τηλεόραση

Καλλιτεχνικά έργα LGBTQ καλλιτεχνών που απεικονίζουν καταστάσεις LGBTQ

Τέχνη που ασκεί κριτική στη θρησκεία και το κράτος.

Οπότε, εν κατακλείδι, πιστεύω ότι το αν μπορείς να διαχωρίσεις την τέχνη από τον καλλιτέχνη εξαρτάται από δύο πράγματα: τι συγκεκριμένα έκανε ή είπε ο καλλιτέχνης και πώς αυτές οι ενέργειες ή απόψεις συγκρίνονται με τις δικές σου πεποιθήσεις και αξίες.

Αν μου είναι εύκολο να κάνω αυτή τη διάκριση; Όχι όλες τις φορές. Εξαρτάται και από το πόσο μου αρέσει το έργο του εν λόγω καλλιτέχνη.

Αν και είναι αναμφίβολα δικαίωμα οποιουδήποτε ατόμου να κάνει την προσωπική επιλογή αν θα υποστηρίξει ή όχι έναν καλλιτέχνη με τον οποίο διαφωνεί, η τέχνη εξακολουθεί να μπορεί να εκτιμηθεί και να είναι πηγή απόλαυσης ανεξάρτητα από την προσωπικότητα του καλλιτέχνη.

Ποια η δική σας γνώμη;